Sačmeni metak kalibra 12 uveden je prije 160 godina. Svi mogući tipovi sačmarica nezaobilazno se izrađuju u kalibru 12 koji je postepeno istisnuo kalibar 10 zbog blažeg trzaja. Popularna “dvanaestka” nametnula se univerzalnošću kao apsolutni lider među sačmenom nunicijom svih kalibara.
Nema sumnje da je danas najpopularniji sačmeni metak kalibra 12. To je najrasprostranjeniji lovački sačmeni metak u svijetu sa mnogo različitih konstrukcija, verzija, tipova i laboracija u zavisnosti od namjene (daleko više nego što je to slučaj sa takođe vrlo popularnim i zastupljenim kalibrom 16) – od lova i sportskih disciplina preko samoodbrambene do vojno policijske namjene. Svi mogući tipovi sačmarica izrađuju se u kalibru 12 – prelamače i kombinovane puske, repetirke svih vrsta kao i poluatomatske sačmarice. Kada u nekom filmu upratite sačmaricu bilo kog tipa, možete gotovo uvijek biti sigurni da je ta puška u kalibru 12.
Vjerujemo da lovci dobro poznaju osnovne pojmove o sačmenoj municiji pa prema tome i sastavne dijelove sačmenog metka. Iz toga razloga se nećemo baviti definicijama i opisom opšte poznatih stvari. Međutim, ima dosta nejasnoća i nedoumica u razumijevanju određivanja i označavanja kalibra sačmenog metka a greške se u nemalom broju provlače čak i kroz oružne listove pa se tako često sreće pogrešna oznaka kalibra, na primjer “sačmarica kalibra 12 milimetara”. Pored toga, lovcima često nije u potpunosti jasan odnos između dužine sačmenog metka, dužine čaure istoga i dužine lažišta sačmenog metka u cijevi sačmarice. Isto tako, jedna od čestih zabluda je i pucanje krupnijom sačmom na većim udaljenostima. Ovo je prava prilika da na kratak i jasan način razjasnimo te nejasnoće.
ODREĐIVANJE KALIBRA KOD LOVAČKIH PUŠAKA SAČMARICA
Promjer ožlijebljenih (olučenih) cijevi je promjer po kome je cijev bušena a obzirom na naknadno ožlijebljenje kalibar cijevi je promjer između dva polja jednog naspram drugog, gdje cijev ima jednak (paran) broj žljebova, odnosno promjer između polja i žlijeba nasuprot tog polja kod cijevi koja ima neparan broj žlijebova. Kalibar ožlijebljenih cijevi izražava se u milimetrima.
Međutim, kod pušaka sačmarica (kod pušaka glatkih, neolučenih cijevi) kalibar se ne izražava kao promjer cijevi u milimetrima već samo određenim brojem po sistemu koji su ustanovili Englezi (na primjer 12, 16, 20).
Sistem je sljedeći: kada se od jedne funte/libre olova (453.6g) izlije 12 jednakih olovnih kuglica (istog promjera) onda se cijev puške čiji je promjer jednak promjeru ovih kuglica označava brojem 12 a ukoliko od iste količine olova izlijemo 16 kuglica identičnog promjera onda se puščana cijev čiji promjer odgovara promjeru jedne od 16 kuglica označava brojem 16. Iz ovoga naravno slijedi da je promjer cijevi kod kalibra 12 veći od promjera cijevi puške kalibra 16 iz prostog razloga što je promjer jedne od 12 kuglica veći od promjera jedne od 16 kuglica izlivenih iz iste količine olova.
Brojna oznaka kalibra sačmarica govori nam dakle da je veličina poprečnog presjeka obrnuto srazmjerna veličini broja koji označava određeni kalibar te se iz tog razloga ne stavlja oznaka za dužinu (mm). Oznake kalibara sačmenih metaka su standardizovane i internacionalne – koriste se u svim zemljama od najmanjeg kalibra do najvećeg kalibra. Izuzetak jedino predstavlja najmanji sačmeni kalibar 36 tačnije njegova oznaka na engleskom području .410 je ustvari vrijednost promjera duše cijevi izražena u dijelovima inčima (1 inch = 25.4 mm).
DUŽINA LEŽIŠTA METKA
Vanjske diimenzije metka u odnosu na odgovarajuće dimenzije ležišta metka u cijevi od posebnog su znacaja. Ležiste metka je bilo u početku 65mm a danas je dužina ležišta porasla na 70 mm za normalne kalibre, 76 mm za magnume i 89 mm za super magnume. Municija normalnih kalibara se smije upotrijebiti u magnum puškama istih kalibara ali ne i obrnuto! Dakle, bez posljedica se može koristiti kraća municija iz dužeg ležišta ali nikako i ni u kom slučaju obrnuto.
Ovo je neobično važno napomenuti jer bi nepažljiv lovac korišćenjem magnum municije u standardnoj pušci mogao da dovede u opasnost kako sebe i svoje oružje tako i druge ljude. Radi se naime o dužini čaure a ne o dužini metka. Na primjer, standardni sačmeni metak (patrona) dužine čaure 70 mm, u zavisnosti od fabričke tehnologije zatvaranja čaure prilikom punjenja (rubno „pertlovanje“ ili zvjezdasto zatvaranje), uvijek je kraći od 70 mm i lako ulazi u pušku sa ležištem od 65mm. S obzirom da se čaura prilikom ispucavanja u ležištu otvara to može biti vrlo opasno. Dužina ležišta metka označena na cijevi je dakle granica dužine čaure koja se smije upotrijebiti. Iz tog razloga svi lovci moraju voditi računa o dužini ležišta metka i dužini čaure što se lako provjeri na kutiji municije i oznakama na pušci.
Mjere za metak i ležište metka u cijevi propisane su od internacionalne komisije za ispitivanje i žigosanje vatrenog oruzja (CIP) i kao norme prihvaćene od svih svjetskih proizvođača lovačkog oružja i municije.
SAČMA
Od kalibra sačmarice zavisi količina sačme koju sadrži metak i teorijski su uvijek efikasniji veći kalibri. Međutim, izbor krupnoće sačme, u zavisnosti od vrste divljači koja će se loviti, veći je problem od izbora kalibra sačmarice. Dosta lovaca smatra da je krupnija sačma ubojitija i efikasnija na većim udaljenostima ali to nije ispravno mišljenje jer je krupnije sačme manje u patronu pa i precizno nanišanjena divljač pogođena sa jednom ili dvije krupne sačme, sa veće udaljenosti, pada tek poslije pređenih nekoliko stotina metara a najčešće ostane nepronađena. Suština terminalne (ciljne) balistike sačme je u tome da divljač pada na mjestu usljed nervnog šoka nastalog istovremenim pogotkom većeg broja sačme (sačmenim snopom) pa makar ona bila i manje probojnosti a rjeđe usljed smrtnih povreda koje nastaju razaranjem vitalnih organa prodorom sačme u dubinu tijela. Sačma zbog oblika lopte ima loše balističke osobine i naglo gubi na brzini. Bitan je posip. Stoga pucanje sačmom na veće udaljenosti treba uvijek izbjegavati. Optimalna granična udaljenost za gađanje ne bi trebalo da prelazi 35-40 metara. 
Staro pravilo glasi da ako se lovac dvoumi između dvije krupnoće sačme uvijek treba izabrati onu sitniju. Na primjer, za zeca, najčešće lovljenu divljač kod nas, sačma od 3mm je sasvim dovoljna na početku a od 3,5 mm na kraju sezone. Standardna fabrička municija kalibra 12/70 puni se najčešće sa 32 i 36 g sačme. Posljednjih decenija naročito je povećana proizvodnja magnum kalibara za koje se koriste meci sa čaurom od 76 mm u koju staje veća količina baruta i sačme u odnosu na standardne dužine. A proizvode se i super magnum puške sa ležištima od 89 mm. Municija za ovakve puške sadrži čak do 50 grama sačme a može se upotrijebiti samo u oružju koje je načinom bravljenja i dužinom ležišta predviđeno za njenu upotrebu. Postoji i specijalna sačmena municija sa dvije korpice za sačmu postavljene jedna prema drugoj. Pri ispucavanju takve municije druga korpica se okreće i otvara nešto kasnije čime je dakle omogućena gustina sacmenog snopa tojest bolji posip na većoj udaljenosti. U novije vrijeme prelazi se na čeličnu sačmu. Sačmaricom se uspješno lovi i dozvoljena krupna divljač uz pomoć jedinačnih zrna koja se umjesto sačme umeću u čauru sačmenog metka čime se glatkocijevna puška pretvara u ubojit lovački karabin, istina, upotrebljiv na daleko manjim udaljenostima.
Malo istorije
Sjedinjeni sačmeni metak (ili patrona) kalibra 12 nastao je negdje 1860 godine. Čaure su se od toga vremena naravno promijenile, u početku su izrađivane od mesinga, potom od papira i na poslijetku od plastičnih masa, kakve se danas najčešće sreću u lovištima. Takođe, u početku je korišten crni barut a kasnije se naravno prešlo na bezdimni. Istovremeno mijenjale su se i konstrukcije pušaka sačmarica. Prvobitno, puške sačmarice bile su kao i svako drugo vatreno oružje iz toga vremena, punile su se sprijeda i imale sistem za paljenje takođe u saglasju sa vremenom a konstrukcija je bilo mnogo. Najčešće su to bile jednocijevke ili dvocijevke položare. Kasnije, sa pronalaskom sjedinjenog sačmenog metka (patrone), na sačmaricama je primijenjen polužni sistem, izrađene su i prve pump-action puške a nakon toga konstruisane su i proizvedene poluautomatske puške.
